Borondatezko Gizarte Aurreikuspeneko Erakundeek (BGAE) tamaina eta barneratze soziala lortu dute, eta horiek euskal ongizate-sistemaren pieza nagusi bihurtzen dituzte. Arantza Larrauri Eusko Jaurlaritzako Finantza Politikako eta Gizarte Aurreikuspeneko zuzendariak gaur arratsaldean Ekonomisten Foroan azaldu dituen datuen arabera, BGAEek 32.000 M €-tik gorako ondarea dute (BPGren % 33), 1.186.842 bazkide dituzte (biztanleriaren % 35 inguru) eta 2025ean 532 M €-ko ekarpenak eta 531 M €-ko prestazioak erregistratu zituzten.
Bere hitzaldian azpimarratu duenez, BGAEek ez dute pentsio publikoa ordezkatzen: osatu egiten dute. Hazkundea segurtasun handiagoa da etorkizuneko pentsiodunentzat, eta erretiroan diru-sarrera nahikoak bermatzeko tresna kolektiboa da. Eusko Jaurlaritzak, foru-ogasunekin batera, gardentasuna handitzeko, kostuak murrizteko eta inbertsio arduratsuak sustatzeko erreformak bultzatu ditu, eta, aldi berean, informazio-sistemak eta finantza-hezkuntza hobetu ditu, herritarrek erabakiak errazago har ditzaten.
Gaur egungo egoeraren argazkira iritsi arte, Finantza Politikako eta Gizarte Aurreikuspeneko zuzendariak aurrezteko tresna horien sorrera eta garapena errepasatu du. Ildo horretan, gogorarazi du BGAEak errealitate industrial eta kolektibo propio bati erantzuteko sortu zirela: 1983ko Legeak enpresei eta lantokiei lotutako aurreikuspen soziala jaso zuen, eta babes osagarriko bigarren zutabe bat sortu zuen, gaur arte eboluzionatu duena. Eredu hori negoziazio kolektiboaren eta hitzarmenen bidez garatu zen, eta milaka langile Gizarte Segurantzaren aurreikuspen-eskema gehigarrietan sartzea ahalbidetu du. Ondoren, 1989tik sustatutako aldeko fiskalitateak hirugarren zutabea (banakako aurrezkia) garatzea ere bultzatu zuen, finantza-erakundeen bitartez. «Gainera, gure araudia aitzindaria izan zen Estatuan, eta legegintza-ibilbidea 2012ko Legearekin amaitu zen, BGAEen esparrua eta funtzio soziala sendotu zituena», nabarmendu du.
2005ean, Eusko Jaurlaritzak Gizarte Aurreikuspeneko Plan bat onartu zuen, asmo handiko helburu bat ezarri zuena: langileen % 70eko estaldura lortzea, hitzarmenetan gizarte-aurreikuspeneko klausulak sustatuz, enpresa/langile ekarpen partekatuak eginez eta errenta gisa kobratzea bultzatuz.
Egungo egoera eta berrikuntzak
Gaur egun, BGAEek «egoera itxaropentsua» erakusten dute, beren zeregin osagarria indartzeko erreforma sorta baten ondoren. 13/2024 Dekretuak funtsezko neurriak ezarri zituen: sozialki arduratsuak diren inbertsioak bultzatzea, bazkideek gobernu-organoetan parte-hartze handiagoa izatea, parekotasun-eskakizunak, lotutako eragiketen definizioa, datu berriak Bazkideen Fitxategi Orokorrean eta — oso garrantzitsua — administrazio-gastuak murriztea azken pentsioak merkatzeko.
Atalase tekniko bat zehaztu da, metatutako eskubide ekonomikoek zenbateko jakin bat gainditzen dutenean (ezkontidea ardurapean duen Gizarte Segurantzaren urteko erretiro-prestazio minimoa 2,5 aldiz) ordainketa errenta gisa (biziartekoa edo 15 urterako finantzarioa) egingo dela bermatzeko, horrela pentsio publikoa modu egonkorrean osatuko dela bermatuz. Hala ere, estatutuek kapitalean % 20raino baimendu dezakete, planak hala aurreikusten badu. Gaur egun, lehentasunezko hiru BGAE garrantzitsu daude (Geroa, Elkarkidetza eta LagunAron), eta Euskadiko gizarte-aurreikuspenaren zati handi bat biltzen dute.
Gainera, Larraurik gogorarazi duenez, autonomoen kolektiboari zuzendutako planak bultzatu dira, Merkataritza Ganberekin eta Foru Aldundiekin elkarlanean, haien beharretara egokitutako tresnak zabaltzeko.
Hitzaldiaren azken zatian, BGAEen garrantziaz jabetzeko balorazio gisako mezu bat utzi du: «Erretiroan pentsatzea erantzukizun kolektiboko ariketa bat da». BGAEak benetako aukera dira langileen eta herrialde osoaren etorkizuneko ongizatea indartzeko: pentsio publikoa osatzen dute, diru-sarreren aurreikusgarritasuna hobetzen dute eta, abian dauden erreformekin, eskuragarriagoak, gardenagoak eta eraginkorragoak bihurtzen dira. «Orain, estaldura zabaltzea eta etekinak gehien behar dutenei iristea da erronka», esan du.
